Kronoloji

 

M.Ö. 1320- M.S. 1572

 

M.Ö.1320-M.Ö.1200: Hitiler Kıbrıs’a egemen olmuştur.

 

M.Ö.1200-M.Ö.722: Çeşitli deniz kavimleri adaya egemen olmuştur.

 

M.Ö.722-M.Ö.569: Asurlular adaya egemen olmuştur.

 

M.Ö.569-M.Ö.525: Mısırlılar adaya egemen olmuştur.

 

M.Ö.525-M.Ö.333: Persler adaya egemen olmuştur.

 

M.Ö.333-M.Ö.323: Makedonyalılar adaya egemen olmuştur.

 

M.Ö.323-M.Ö.62: Ptolemeler ve Antigonlar adaya egemen olmuştur.

 

M.Ö.62: Kıbrıs’ta Roma egemenliği başlamıştır.

 

M.S.46: Romalılar St. Paul önderliğinde Hrıstiyanlığı Kıbrıs’ta yaymaya başlamıştır.

 

395: Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmış ve Kıbrıs’ın yönetimi Bizanslılara geçmiştir.

 

649: Emeviler adanın güneyini işgal etmiştir.

 

964: Bizanslılar, tekrar adanın tamamına hakim olmuştur.

 

1191: İngiltere Kralı Aslan Yürekli Richard, 3. Haçlı seferi sırasında Kıbrıs’ı ele geçirmiş ve Templer Şövalyeleri’ne satmıştır. Adadaki isyanı bastıramayan şövalyeler, adayı İngilizler’e geri vermiştir. İngilizler de adayı Kudüs eski Kralı Guy de Lusignan’a satmıştır.

 

1192-1489: Lüzinyanlar Kıbrıs’a egemen olmuştur.

 

1426: Memluklar; Kıbrıs’ı vergiye bağlamıştır (Kıbrıs’ta Osmanlı egemenliğine kadar bu vergi devam etmiştir).

 

1489-1571: Venedikliler Kıbrıs’a egemen olmuştur.

 

1571: Kıbrıs’ta Osmanlı egemenliği başlamıştır.

 

22 Eylül 1572: 2. Selim, Kıbrıs için sürgün fermanı ilan etmiştir.

 

 

1573-1941

 

1796: Rigas Ferrasos isimli Rum, ilk Megali İdea haritasını hazırladı.

 

1814: Rusya’nın Odessa şehrinde Megali idea örgütü Filiki Eteriya kuruldu.

 

1821: Mora’da Yunan isyanı çıktı ve bu isyan Mısır donanması tarafından bastırıldı.

 

 

1821: Filiki Eteriya lideri Kıbrıs’a gelerek isyan hazırlığı yaptı, fakat başarılı olamadı.

 

1830: Yunanistan Edirne Antlaşması ile bağımsız oldu.

 

1869: Süveyş Kanalı açıldı ve İngiltere kıbrıs ile yakından ilgilenmeye başladı.

 

1876: Filiki Eteriya örgütü dağıtıldı.

 

1881: Yüzyıl önce çoğunlukta olan adadaki Türk nüfus, üçte bire geriledi.

 

1894: Megali İdea’yı amaç edinen Etniki Eteriya örgütü, Yunan subayları tarafından kuruldu.

 

1830-1919: Yunanistan Osmanlılardan toprak alarak %524 oranında genişledi.

 

1922: Yunanistan Batı Anadolu’dan çıkarak, 1830’a göre  %273 oranında genişlemiş olduğu topraklara geri çekildi.

 

1 Temmuz 1878: Geçici olmak ve toprak mülkiyeti Osmanlılarda kalmak koşuluyla, Kıbrıs İngiltere’ye devredildi.

 

1892: Adada, 9 Rum ve 3 Türk’ten oluşan Kavanin Meclisi kuruldu.

 

21 Ekim 1931: Kıbrıslı Rumlar, Enosis için ayaklandı. İngilizler çok sert önlemler alarak ayaklanmayı bastırdı.

 

1931-1942: İngilizler, adada siyasi etkinlikleri yasakladı.

 

 

1942-1958

 

1942: Kıbrıslı Rumlar AKEL; Kıbrıslı Türkler KATAK partisini kurdu.

 

1942: Kıbrıs Türklerinin en önemli yayın organı olacak olan Halkın Sesi gazetesi yayın hayatına başladı.

 

23 Nisan 1944: Dr. Fazıl Küçük, KATAK’tan ayrılarak Milli Parti’yi kurdu.

 

1945: Kıbrıslı Türk İşçiler, Kıbrıs Türk İşçi Birlikleri Kurumu altında birleşti.

 

1946: Türkiye’de, Kıbrıs Okullarından Yetişenler Cemiyeti kuruldu.

 

1947: Tüm Rum partilerinden görevlendirilen temsilciler, Londra’ya giderek Enosis isteğinde bulundu. Kıbrıslı Türkler ise, iki yıl içinde iki büyük Enosis karşıtı miting gerçekleştirdi.

 

1948: Kıbrıs sorununu bir milli davaya dönüştürmeyi amaçlayan Kıbrıs Türk Kültür Derneği Türkiye’de kuruldu.

 

1949: Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu altında KATAK, Milli Parti, Çiftçiler Birliği ve Kıbrıs Türk İşçi Birlikleri Kurumu birleşti.

 

1950: Bütün dünyada kolonilerin tasfiyesi eğilimi yaygınlaşınca AKEL ve Ortodoks Kilisesi yoğun bir kampanyaya girişti ve bir “plebisit” düzenledi. Rumların Enosis’i kabul etmesine rağmen, İngilizler bu kararı tanımadı.

 

18 Ekim 1950: Makarios Kıbrıs Rum Başpiskoposu seçildi.

 

16 Ağustos 1954: Yunanistan, Kıbrıs’a “self determination” (kendi yazgısını kendi belirleme) hakkı verilmesi için BM’ye başvurdu. BM bunu reddetti. Türkiye Hükümeti, ilk kez Rum ve Yunanlılara sözlü tepki gösterdi.

 

1954: Hürriyet Gazetesi, kurucusu Sedat Simavi’nin çabalarıyla, adadaki olaylara geniş yer vermeye başladı. Milli Talebe Federasyonu, Türkiye’nin birçok yerinde yaptığı mitinglerle Türk kamuoyu’nu harekete geçirmeye başladı.

 

1 Nisan 1955: Yunan Subayı Grivas komutasında ve Makarios’un desteğinde, Enosis’i  gerçekleştirmeyi amaçlayan EOKA örgütü kuruldu.

 

29 Ağustos 1955: Türkiye, Kıbrıs sorununa taraf olmayı ilk kez kabul etti ve görüşlerini Londra Konferası’nda sundu. Böylece resmen soruna taraf oldu.

 

1957: NATO, arabuluculuk görevini üstlenince, EOKA geçici olarak ateşkes ilan etti. İngiltere, çözüm arayışına katkıda bulunması amacıyla Makarios’u serbest bıraktı.

 

1957: Rauf Denktaş, Kıbrıs Türk kurumları Federasyonu Başkanı seçildi.

 

2 Eylül 1957: 9 Eylül Cephesi örgütü, örgütün yöneticilerinin bulunduğu evde bir patlama olması sonucu dağıldı.

 

15 Kasım 1957: Rauf Denktaş, Burhan Nalbantoğlu ve Kemal Tanrısevdi tarafından, ileride TMT’nin çekirdeği olacak olan pasif mukavemet teşkilatı niteliğinde bir örgüt kuruldu. Dr. Küçük ve Denktaş, Ankara’ya giderek Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’dan silahlı bir direniş örgütü için destek istedi. EOKA eylemleri durmayınca, Zorlu, Genelkurmay’a gerekli talimatı verdi. Özel Harp Dairesi Başkanı Tümgeneral Daniş karabelen, Binbaşı İsmail Tansu’yu planları yapmak ve Kıbrıs’a gönderilecek subayları belirlemekle görevlendirdi.

 

27-28 Ocak 1958: Liseli Türk öğrencilerin Taksim lehinde Lefkoşa’da yaptığı yürüyüş, İngilizler tarafından  sert bir şekilde engellendi. İngiliz ve Türkler arasında çıkan çatışmalar bütün adaya yayıldı.

 

1958: Türkiye’de bir ay içinde Taksim lehinde 53 miting gerçekleştirildi.

 

Mayıs 1958: Binbaşı İsmail Tansu’nun hazırladığı plana uygun olarka, Yarbay Rıza Vuruşkan, Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) Lideri Bozkurt olarak, banka müfettişi kılığında üç subayla birlikte Kıbrıs’a gitti.

 

19 Haziran 1958: İngiliz Başbakanı Harold Mac Millan, Kıbrıs’ın İngiliz Milletler Topluluğu içinde kalmasına, fakat Türkiye ve Yunanistan’la da bağlara sahip olmasına dayalı bir tasarı sundu.

 

1 Ağustos 1958: Yarbay Vuruşkan, TMT’nin kuruluşunu tamamladı. TMT, Rumlar geniş kapsamlı saldırılarına başlayana kadar silahlı eylemde bulunmadı.

 

 

1959-1973

 

11 Şubat 1959:  Türkiye ve Yunanistan, bağımsız bir devlette Kıbrıs halklarının durumunu belirleyen Zürih-Antlaşması’nı imzaladı.

 

19 Şubat 1959: Zürih Antlaşması, Londra Antlaşması adı altında Türkiye, Yunanistan,  İngiltere ve adadaki iki halkın liderleri tarafından tekrar imzalandı. Böylece Kıbrıs, iki halkın ortak egemenliğinde ve yönetiminde, üç ülkenin de garantörlüğünde bir ada haline geldi. Ayrıca taraflarca Garanti ve İttifak Antlaşmaları da imzalandı.

 

16 Ağustos 1960: Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası yürürlüğe sokularak Kıbrıs Cumhuriyeti ilan edildi.

 

1961-1963: Rum liderliği, Türkleri adadan çıkararak Enosis’i gerçekleştirmeyi öngören, siyasi ve askeri aşamaları içeren geniş kapsamlı Akritas Planı’nı hazırladı.

 

30 Kasım 1963:  Makarios, on üç maddelik anayasa değişikliği önerisi sundu.

 

21 Aralık 1963: EOKA, Akritas Planı’nın silahlı eylem safhasını uygulamaya koydu.

 

22-26 Aralık 1963: “Kanlı Noel” adı verilen bu haftada Rumlar, yüzlerce Türk’ü öldürdü, binlerce Türk’ü yaraladı ve Küçük Kaymaklı köyü’ndeki Türklerin evlerini kullanılmaz hale getirdi.

 

27 Aralık 1963: Bir İngiliz komutasında üç garantör ülkenin askerleri “Barışı Koruma Kuvveti” adı altında adada göreve başladı.

 

30 Aralık 1963: Rumların saldırılarının durduğu yere, Lefkoşa’nın Türk ve Rum kesimlerini ayıran Yeşil Hat çizildi.

 

Ocak 1964: Londra’da, üç garantör ülke ve adadaki toplum liderlerinin katıldığı bir konferans düzenlendi; fakat olumlu bir sonuç alınamadı.

 

4 Mart 1964: BM Güvenlik Konseyi, Kıbrıs Hükümeti’nden, şiddeti ve kan dökülmesini önleyecek kararlar almasını istedi. Bu tarihten sonra Rum Yönetimi, Kıbrıs Hükümeti olarak tanınmaya başladı.

 

14 Mart 1964: Kontrolü Kıbrıs Hükümeti’ne verilen BM Barış Gücü adada göreve başladı.

 

4 Nisan 1964: Makarios, Kıbrıs Cumhuriyeti’ni kuran antlaşmaları tek yönlü olarka feshettiğini açıkladı.

 

Mayıs 1964: Makarios ağır silahlar satın aldı ve zorunlu askerlik yasası çıkartarak Rum personel sayısını arttırdı. Bunun üzerine TBMM, Haziran’da adaya çıkartma yapmak kararı aldı. ABD Başkanı Johnson, Türkiye Hükümeti’ne ağır ifadeler bulunan bir mektup gönderdi. İnönü, çeşitli nedenlerle çıkartmadan vazgeçti.

 

6-11 Ağustos 1964: Rumlar, Türklere karşı tekrar saldırıya geçti. Tillirga, Mansura ve Koççira bölgelerinden kaçan Türkler, Erenköy’e sığındı. Buradaki Türkler, büyük bir direnişe başladı. 8-11 Ağustos’ta Türk uçakları, Erenköy’deki Rum birliklerini bombaladı. 11 Ağustos’ta ateşkes ilan edildi.

 

21 Nisan 1966: Patris isimli Rum Gazetesi, Akritas Planı’nın büyük kısmını yayınladı.

 

21 Nisan 1967: Yunanistan’da darbe oldu ve askeri cunta yönetimi ele geçirdi.

 

Eylül 1967:  Yunanistan ve Türkiye arasında Kıbrıs ile ilgili görüşmeler yapıldı; ancak bir sonuç çıkmadı.

 

15 Kasım 1967:  Rumlar, Boğaziçi ve Geçitkale köylerine saldırarak 26 Türk’ü öldürdü ve 230 Türk’ü tutsak etti. Bunun üzerine TBMM, 24 Kasım’da adaya çıkartma yapmak kararı aldı.

 

23 Kasım 1967: Türk çıkartma birlikleri Mersin’den yola çıktı. Fakat Yunanistan, adadaki 13.000 askerini geri çekmeyi ve 1959 antlaşmalarını tanımayı kabul edince Demirel birlikleri yarı yoldan geri döndürüldü.

 

28 Ağustos 1971:  Yunan Cuntası’nın görevlendirdiği Grivas, adaya çıkarak EOKA-B’yi kurdu ve Makarios’a cephe aldı. Bu örgüt, Enosis’in hemen gerçekleşmesini öngörüyordu.

 

 

1974-1983

 

2 Temmuz 1974: Makarios, adadaki Yunan subaylarının geri çekilmesi ve EOKA’B’nin dağıtılması isteğini içeren bir mektubu Yunan Cuntası’na yazdı.

 

15 Temmuz 1974:  Yunan subayları ve EOKA-B militanları adada darbe yaptı. AKEL ile EDEK partileri yanlıları katledildi. Yaklaşık 2000 Rum öldürüldü, Makarios, İngiliz üsleri aracılığıyla  Malta’ya kaçtı. EOKA-B militanı Nikos Sampson, Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı’na getirildi. Aynı gün, Türk hükümeti, gizlice, 20 Temmuz’u çıkartma günü olarak belirlendi ve askeri hazırlıklar başladı.

 

17 Temmuz 1974:  Ecevit, İngiltere’ye gitti. İngiltere Başbakanı Wilson’a ortak müdahale teklifinde bulundu ve İngiliz üslerinden TSK’nın yararlanabilmesi isteğini sundu. Wilson bunları reddetti.

 

18 Temmuz 1974: ABD Dışişleri Bakanı Kissinger’in yardımcısı Sisco Londra’ya gelerek Ecevit  ile görüştü. Müdahaleden vazgeçmesi için Ecevit’in şartlarını öğrendi ve bunları Yunanlılar ile görüşmek üzere Atina’ya hareket etti.

 

19 Temmuz 1974: Sabah hareket emrinin gelmesiyle  Türk çıkartma birlikleri Mersin’den gemilerle hareket etti. Bu arada Yunan Cuntası, Ecevit’in tüm önerilerini reddetti.

 

20 Temmuz 1974: Sabah saat 01.45’te Sisco, T.C. Başbakanlığı’na geldi. 48 saat içinde bir ABD formülü getirebileceğini söyledi ve müdahaleden vazgeçilmesini istedi. Ecevit, bunu reddeti ve 05.05’te kalkan ilk jet uçağıyla Türk amfibi harekatı başaldı.

 

21 Temmuz 1974:  Türk jetleri ve üç Türk muhribi, Türk Hava ve Deniz Kuvvetleri arasındaki koordinasyon eksikliği nedeniyle birbiriyle muharebe etti. Sonuçta TCG Kocatepe battı ve bu geminin personelinden 54 kişi şehit oldu.

 

22 Temmuz 1974: İkinci çıkartma birliği olan 39. Tümen adaya çıktı ve havadan inmiş olan birlikle birleşti. 17.00’de ateşkes ilan edildi. Türk birlikleri, Laptat-Girne-Lefkoşa üçgeni içerisinde Cenevre Görüşmeleri’nin sonucunu beklemeye başladı.

 

23 Temmuz 1974: Yunanistan’da cunta karşıtı güçler bir darbe yaptı ve demokratik yönetime geri dönüldü. İki gün sonra  Karamanlis, başbakan olarak göreve başladı ve ateşkesi ilan etti.

 

26 Temmuz 1974: Karamanlis, ülkesini NATO’nun askeri kanadından çıkardı.

 

25-30 Temmuz 1974:  Türkiye, Yunanistan ve İngiltere adanın durumunu Cenevre’de görüştü. Sonuçta Cenevre Protokolü imzalandı.

 

6 Ağustos 1974: Türk Birlikleri, Rumların ateşkese uymamasını gerekçe göstererek Lapta’yı ele geçirdi.

 

8 Ağustos 1974: Üç garantör ülke Dışişleri Bakanları’nın yanı sıra Kıbrıs Türk Halkı Lideri Rauf Denktaş ve Kıbrıs Rum Halkı Lideri Glafkos Klerides’in katıldığı 2. Cenevre Görüşmeleri başladı. Rum ve Yunanlılar, buradaki tüm önerilerini görülmeden reddetti.

 

12 Ağustos 1974: Rumlar, adadaki Ayakebir köyüne saldırarak buradaki Türkleri katletti.

 

14 Ağustos 1974: Türkler, 2. Cenevre Görüşmeleri’nden çekildi ve Barış Harekatı’nın ikinci safhası başladı. Aynı gün Rumlar, Atlılar köyünde bulabildikleri tüm Türkleri (57 kişi) kurşuna dizdi. Ayrıca Muratağa ve Sandallar köylerindeki tüm Türkleri (89 kişi) öldürerek çukurlara gömdü, ve Baf’ta beş Türk’ü öldürdü.

 

15 Ağustos 1974: Rumlar Taşkent, Tatlısu ve Terazi köylerinden 50 Türk’ü kurşuna dizdi.

 

16 Ağustos 1974: Türk birlikleri Lefke-Lefkoşa-Mağusa hattını çizdi. 19.00’da ateşkes yürürlüğe girdi. Bu arada Rumalr Baf, Larnaka ve Limasol’un çeşitli köylerindeki 100’e yakın Türk’ü öldürdü.

 

17 Ağustos 1974: Türk birlikleri gerilla saldırıları düzenleyen Rum askerlerinden Karpaz Yarımadası’nı arındırdı. Son olarak, ateşkes ihlallerini gerekçe göstererek Yeşilırmak bölgesinde mahsur kalan Türkleri kurtardı.

 

1 Kasım 1974: BM Genel Kuruku aldığı kararda iki toplumun eşitliğini kabul etti ve “Kıbrıs Hükümeti”nden söz etmeyerek iki toplum liderinin, eşitlik esasıyla, Kıbrıs Sorunu’na siyasi bir çözüm bulmaları için görüşmeye davet etti.

 

5 Şubat 1975: Harekat nedeniyle ABD Türkiye’ye ambargo koydu.

 

13 Şubat 1975: Kıbrıs Otonom Türk Yönetimi, çok partili demokratik sisteme geçmek ve eşitlik temelinde bir federasyon oluşturmak için gerekli federe birimlerden Türk kanadını oluşturmak amacıyla Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni ilan etti.

 

31 Temmuz-2 Ağustos 1975: Viyana’da yapılan toplumlararası görüşmeler sonucu Nüfus Mübadelesi Antlaşması imzalandı. İsteyen Rum ve Türkler kuzeyden güneye ya da güneyden kuzeye geçirildi.

 

12 Şubat 1977: Denktaş ve Makarios, 4 maddelik bir ilke antlaşması imzaladı. Buna gire iki toplumlu ve iki bölgeli federal sistem toplumlar tarafından kabul edildi ve federasyon esaslarının görüşülmeye başlayacağı bildirildi.

 

1977: Makarios öldü ve Kıbrıs Rum toplumu liderliğine Kiprianu getirildi.

 

19 Mayıs 1979: Denktaş ve Kiprianu 10 maddelik bir doruk anltaşması imzaladı ve toplumlararası görüşmelerde 1977 Denktaş-Makarios antlaşmasının esas alınmasını kabul etti.

 

1979-1983: Rumlar, iki kesimli ve iki toplumlu federasyonla bağdaşmayan savlar öne sürdü.

 

13 Mayıs 1983: BM Genel Kurulu, aldığı kararla, Rumların egemenliklerini kuzeye yayması ve Rum göçmenlerin kuzeye geri dönmesi gerektiğini bildirdi.

 

15 Kasım 1983: Kıbrıs Türk Halkı, “self-determinasyon” hakkını kullanarak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni ilan etti.